با گذشت ۳۶سال از پایان جنگ تحمیلی، دو بندر بزرگ تجاری ایران همچنان تعطیل هستند! / چرا خوزستان رونق نمی‌گیرد؟

عباس آخوندی وزیر اسبق راه در یادداشتی نوشت: جنگ تحمیلی عراق علیه ایران لطمات طولانی مدت و جبران ناپذیری به جان مردم ایران و عراق وارد کرده است. این جنگ پس از جنگ جهانی دوم، پس از جنگ کره، مخرب ترین جنگ قرن بیستم بود که در آن تلفات انسانی به 3 میلیون کشته، مجروح و مفقود رسید. گزارش شده است که مجموع تلفات انسانی برای هر دو طرف در این جنگ از 1.5 تا 2 میلیون نفر است. تعداد شهدای ایران در این جنگ بیش از 197 هزار نفر و بیش از 629 هزار جانباز است. همچنین تعداد بازداشت شدگان ایرانی به بیش از 41 هزار نفر می رسد که از این تعداد 527 نفر در دوران اسارت به شهادت رسیدند. از تعداد تلفات عراقی اطلاعات دقیقی در دست نیست. ارقام گزارش شده از 105000 تا 200000 تن متغیر است. تعداد مجروحان عراقی از 400000 تا 700000 نفر بود و تعداد اسرا در میان آنها به 70000 نفر رسید. به گفته بریتانیکا، مجموع خسارت وارده به طرف های این جنگ تقریباً 1200 میلیارد دلار آمریکا برآورد شده است.

اینها خسارات مستقیم جانی و مادی جنگ برای دو کشور درگیر در جنگ است که اکثریت مطلق مسلمانان و همچنین اکثریت شیعه هستند. آسیب غیرمستقیم به روح و روان دو ملت، جراحت و فروپاشی نظام خانواده میلیون ها خانواده، جابجایی میلیون ها نفر جمعیت، تغییر جمعیت سکونتگاه ها، آسیب های زیست محیطی و تخریب ساختمان ها و سکونتگاه ها و سایر آسیب ها از بین می رود. فهرست فقر روزافزون، عدم توسعه، نفرت کاشته شده در روح مردم و عدم تعادل امنیتی و اقتصادی که در منطقه شکل گرفته است، از آثار باقی مانده از جنگ است. اما در کنار همه این فجایع، مقدمات اجرای این تصمیم مشخص نشده است و بیم آن می رود که این زخم پس از یکی دو نسل باز شود. اکنون با گذشت بیش از 36 سال از پایان جنگ، زمان آن فرا رسیده است که ارزیابی روشنی از این جنگ ویرانگر داشته باشیم و گام های محکمی برای برقراری صلح مستحکم در منطقه برداریم. در این مقاله به چند نکته در این زمینه اشاره شده است:

1- از نظر حقوقی، قطعنامه 598 قطعنامه آتش بس است. بنابراین ایران و عراق هنوز در شرایطی هستند که آتش بس را می پذیرند و در وضعیت نه جنگ و نه صلح قرار دارند. بر اساس متن قطعنامه، برقراری صلح مستلزم تمهیداتی برای اجرای قطعنامه برای پایان دادن به اختلافات و درگیری های تاریخی بین دو کشور است. شورای امنیت علاوه بر مقدمه بند 4 قطعنامه، از ایران و عراق می‌خواهد که در اجرای این قطعنامه و تلاش‌های میانجی‌گری برای دستیابی به راه‌حلی جامع، عادلانه، شرافتمندانه و قابل قبول با دبیرکل سازمان ملل همکاری کنند. از طرف دو طرف با توجه به کلیه موضوعات موجود، با رعایت اصول همکاری مندرج در منشور ملل متحد. همچنین بر اساس بندهای 6، 7 و 8 مقرر شد که دبیرکل اقدامات لازم را برای تعیین مسئولیت آغاز درگیری، ارزیابی میزان خسارت، تلاش برای بازسازی با کمک های بین المللی و یافتن راه های لازم انجام دهد. بازسازی کنید. تقویت امنیت و ثبات منطقه با رایزنی با ایران، عراق و سایر کشورهای منطقه.

پس از پذیرش این تصمیم از سوی دو طرف، دور اول مذاکرات صلح ایران و عراق با نظارت سازمان ملل در تاریخ 12 شهریور 1395 رسماً در ژنو آغاز شد و در این مذاکرات، دولت عراق دو پیش شرط را مطرح کرد. : یکی لایروبی اروندرود و دیگری آزادی دریانوردی در خلیج فارس. از سوی دیگر، ایران اعلام کرد که هیچ پیش شرطی ندارد و پیش شرط طرف مقابل را نمی پذیرد. دور اول مذاکرات شکست خورد. از این رو دبیرکل وقت سازمان ملل در 9 مهر 1367 طرحی مشتمل بر 4 ماده به شرح زیر را به دولت های ایران و عراق پیشنهاد کرد: 1- آزادی دریانوردی در خلیج فارس. 2- اولویت دادن به حل تعارض. موضوع شط العرب (ایرواندرود) 3- توافق در مورد مراحل مبادله اسیران جنگی و 4- خروج نیروهای دو کشور به مرزهای بین المللی. این طرح نیز شکست خورد.

هدف از ذکر این موارد تاکید بر این است که نیاز به توافق صلح یک موضوع پذیرفته شده بین المللی بوده و هست. نکته مهم این است که یکی از دلایل شکست طرح دبیرکل این است که صدام پیشنهاد عقب نشینی نیروها به مرزهای بین المللی را تا زمان پذیرش حاکمیت عراق بر اروند توسط ایران به تعویق انداخت. سرانجام صدام در سال 1369 معاهده 1975 را رسما پذیرفت و این مانع برطرف شد. با این حال، ترتیبات اجرای قطعنامه 598 در وضعیت نامشخص باقی ماند.

2- اگرچه طبق قرارداد الجزایر در سال 1975، قرار است روند تخریب اروندرود زیر نظر کمیته مشترک ایران و عراق (CBC) باشد، اما طی 34 سال گذشته به دلیل عدم همکاری عراق، این کمیته تشکیل نشده است. در اروندرود لایروبی انجام نشد. نتیجه این می شود که عملا امکان استفاده از ظرفیت کاری بندر خرمشهر وجود ندارد و جمعیت خرمشهر در فاز اول و کل خوزستان در فاز دوم از این امکان محروم هستند. مسلم است که تا اروند رانده نشود، خرمشهر و آبادان آباد نخواهد شد و خوزستان آبادانی سابق خود را نخواهد یافت. در همین حال، ساخت بندر الفاو در عراق به سرعت در حال پیشرفت است. این رفتار از سوی دولت عراق قطعا در تضاد با عملکرد حسن همجواری است.

پس از اینکه در 4 مرداد 1392 مسئولیت وزارت راه و شهرسازی را بر عهده گرفتم، به یاد دوستانم که در شلمچه در راه آزادسازی خرمشهر به شهادت رسیدند، در ابتدای سال 1392 اولین سفر را برای بازدید از خرمشهر انجام دادم. سپتامبر. در آن زمان 25 سال از تصمیم گیری می گذشت. در این سفر از وضعیت اسفبار ایستگاه مسافربری شلمچه بسیار متاثر شدم. تصمیم گرفتم یک ایستگاه مناسب در آنجا بسازم و بلافاصله شروع به ساخت آن کردیم. همان ایستگاهی که اکنون به مسافران خدمات رسانی می کند. البته از وضعیت نگهداری آن اطلاعی ندارم. اما مهمتر از آن، دو موضوع حیاتی دیگر را یاد گرفتم. اول اینکه بندر خرمشهر به خوبی بازسازی شد و بهره وری آن حداقل بود. با جستجوی دلیل متوجه شدم که بخشی از سردخانه ها هنوز مدفون است و مهمتر از آن لایروبی اروند از زمان جنگ انجام نشده است. موضوع دیگر احداث پل بر روی اروند برای اتصال راه آهن ایران به بصره بود که علیرغم توافقات شفاهی، عراقی ها در اجرای آن همکاری موثری نداشتند.

در بازگشت از سفر، موضوع نجات غریق را که در حد توانم بود، به طور جدی آغاز کردم. برای نجات گروگان ها نیازی به تشکیل کمیته مشترک بین ایران و عراق نبود. اما شرط اصلی لایروبی بود. سازمان بنادر و دریانوردی برای این امر با وجود محدودیت بودجه دستور داده است. سازمان انصافاً کار بزرگی انجام داد. مهمتر از همه اینکه من بلافاصله با سردار علی شمخانی که در آن زمان دبیر شورای عالی امنیت بود صحبت کردم و از او خواستم که تمام توان خود را برای تخریب اروند انجام دهد. یادم هست که به او گفتم حتی اگر هزاران میلیارد تومان هم در خرمشهر هزینه شود، اقتصاد این شهر بدون لایروبی و تجارت فعال نمی شود. علاوه بر این، اقتصاد خوزستان نیز آسیب خواهد دید. درک من این است که در میان ساکنان سابق خرمشهر، اکثر مردمی که معیشتشان در گرو کشاورزی یا خدمات اداری بود، برگشتند و گروهی از آنها که زندگی اقتصادی شان در گرو تجارت بود، پس از جنگ به خرمشهر برنگشتند. من به او اطمینان دادم که شما به عنوان خوزستان علاوه بر اینکه یکی از رهبران جنگ هستید، وظیفه مهمی در این زمینه دارید.

به موازات رویه مذکور موضوع را به دولت ارائه کردم. از آقایان رئیس جمهور، سردار دهگان وزیر دفاع، چیچیان وزیر نیرو و ظریف وزیر امور خارجه درخواست کمک کردم. آنها همچنین بر اهمیت موضوع تأکید کردند و تلاش زیادی کردند. اما در نهایت به دلیل عدم همکاری طرف عراقی و تا تاریخ نگارش این تفاهم نامه کمیته مشترک لایروبی هنوز تشکیل نشده و کشتیرانی در اروند با مشکلات زیادی مواجه است. رئیس جمهور روحانی قبل از سفر به عراق از وزرا خواسته بود تا مسائل مهمی را برای مذاکره با عراق مطرح کنند. یک بار دیگر این موضوع را مطرح کردم. وی همچنین بر اهمیت موضوع تاکید کرد و آن را در دستور کار مذاکرات دو دولت در بالاترین سطح قرار داد. اما با وجود تعهد قانونی، هیچ موفقیتی در میدان حاصل نشده است.

حقیقت این است که به نظر می رسد علیرغم همه تحولات عراق و همه همکاری های دو دولت برای بیرون راندن داعش از عراق و فداکاری های دو ملت، روندی در عراق وجود دارد که همچنان از پایبندی به حسن همجواری سرباز می زند. این موضوعی نیست که بتوان با این حجم از خسارات جانی و مادی دو کشور به راحتی بر آن فائق آمد. هر کسی که تاریخ را می شناسد می داند که این یک موضوع گسترده در تاریخ روابط ایران و عراق است و ریشه آن به روابط ایران و عثمانی برمی گردد. بنابراین مقدمات اجرای قطعنامه 598 و اجرای توافقنامه 1975 باید با مذاکرات دوستانه در حال حاضر که روابط سیاسی دو کشور در شرایط خوبی قرار دارد، حل شود. به تعویق انداختن آن به آینده، زخم را باز می گذارد و آتش زیر خاکستر.

3- منطقه همچنان در وضعیت بی ثباتی است و هر لحظه احتمال وقوع حادثه وجود دارد. علاوه بر این، آتش افروزی اسرائیل بزرگترین تهدید برای امنیت ایران و منطقه است. به نظر می رسد نادیده گرفتن مواد 6، 7 و 8 قطعنامه 598 کمکی به ثبات امنیت در منطقه نمی کند. این را نمی توان به گردن حسن همجواری انداخت. امنیت منطقه نیازمند دولت های مسئول و صلح طلب است. اگر حکومتی به دلیل عدم اقدام ما موفق شد از پرداخت بهای جنگ طفره رود، نیازی به کمک به مردم آن نیست. زیرا ممکن است در آینده حاکمی مانند صدام امنیت کشور خود و کشورهای همسایه را در معرض خطر شدید قرار دهد. شایسته است در سالگرد آغاز تجاوزات عراق، دوباره به همه این موارد فکر کنیم تا کشورهای منطقه در آینده شاهد جنگ احتمالی مجدد نباشند.