سیدحسن خمینی: یک پوسته جدیدی از نظم اجتماعی به سبب مسائل فضای مجازی در حال پدید آمدن بین مردم است / یک نوع روابط و ارتباطات و دنیای دیگری به وجود می آید که شکل گیری آن را چندان حس نمی‌کنیم / نسل بعدی بسیار متفاوت از نسل قبلی ما است

هورناز (hornaz.ir):

امام یدگار با اشاره به اینکه با توجه به مسائل فضای مجازی، لایه جدیدی از ساختار اجتماعی در بین مردم شکل می گیرد، گفت: در رابطه با امام می توانیم دو راه را در پیش بگیریم. یکی اینکه امام فرمودند و دوم اینکه امام فرمودند. آنچه امام فرمودند، یعنی بررسی کنید که نظر این شخص در مورد مسائل زمان خودش و مسائلی که در آن زمان اتفاق افتاده چه بوده است. اما مسئله دوم این است که اگر – بود این مدرسه چه می گفت؟ آنچه او درباره وقایع جاری می گوید و آنچه را که قدرتی سیال و مکتبی رو به رشد می داند.

حجت‌الاسلام والمسلمین سید حسن خمینی در پژوهشکده امام خمینی (ره) و انقلاب اسلامی با موضوع «تفکر فقهی» گفت: در حوزه فقه می‌توان فقه بین‌رشته‌ای را مدنظر قرار داد. یک مشکل بسیار بزرگ پیش روی ما مجتهدان است، یعنی آیا می توان ابواب فقه را به حوزه های مختلف تقسیم کرد و گفت که هر فقیهی باید در یک زمینه کار کند؟

امام یادگار افزود: از نظر تاریخ اولین فردی که آمد جامع الشرایط، هوشمند و متحرک بود. یعنی مثلا شخصی مثل بوعلی سینو هم پزشکی می دانست و هم فلسفه. اما کم کم به نظر می رسد بشریت به این نتیجه رسیده است که باید رشته ها را بیشتر و بیشتر مشخص کند و – به جایی رسیده است که انسان چیزی از موضوع می داند و قبل و بعد از آن چیزی نمی داند; یعنی فقط برنامه نویسی کامپیوتر بلد است و نمی داند سخت افزار چه می کند. او حتی نیازی به دانستن ندارد.

وی تاکید کرد: سوال این است که آیا این امر در فقه امکان پذیر است؟ از این رو باید به سراغ یک نفر متخصص در عبادت و شخص دیگری در معاملات برویم. و عبادت را به حج و نماز و زکات و خمس تقسیم کنید. در معامله، که دشوارتر می شود، زیرا اختلافات بین بخشی مطرح می شود. یعنی دعواهای بانکی و حالا متاورس و هوش مصنوعی بالاخره حل می شود.

سید حسن خمینی خاطرنشان کرد: بسیاری از فقها به این موضوع ساده می پردازند و می گویند کار فقیه نیست; کلی می گوییم، مثلاً اگر مضر است، حرام است، یا ارزش معقولی دارد، مالک آن است. اگر موبایلی که در دست شماست آسیب دیده باشد، و اگر نباشد، آسیب دیده است. در حالی که این دیدگاه مبتنی بر یک تصور غلط است; ضمناً موضوع حکم فقهی الزاماً یک اثر فقهی است نه مصداق اثر فقهی. آیا می توانم موضوع پروپوزال را ندانم اما پیشنهاد را بیان کنم؟! حتی ذکر مصادیق فراوان، شأن فقیه است.

وی افزود: مباحث از سایر علوم است; به خصوص در زمانه ما که انقلاب عظیمی را پشت سر می گذارد. زمانی که ما در آن زندگی می کنیم به اندازه آغاز عصر صنعتی شدن اهمیت دارد. لایه جدیدی از نظم اجتماعی در بین انسان ها به دلیل مسائل فضای مجازی در حال ظهور است. یعنی نوعی رابطه و پیوند و دنیای دیگری ایجاد شده است که واقعا شکل گیری آن را احساس نمی کنیم; چون ما در این مسیر پیش می رویم. اگر کسانی که در 30، 40 سال اول انقلاب صنعتی بودند، نمی‌دانستند چه اتفاقی افتاده و بعد به گذشته نگاه می‌کنند و می‌توانند آن را به قبل و بعد تقسیم کنند، دوران ما همین است. یعنی این دوره ای است که وارد فضای جدیدی از روابط می شود.

امام یادگاران تاکید کرد: نسل آینده با نسل گذشته ما بسیار متفاوت است. ما گذرا و عجیب هستیم و هر دو را درک می کنیم. یعنی هم دوران بدون اینترنت و هم عصر بعد از اینترنت را فهمیده ایم و فردا فضایی پیش می آید که اصلاً نمی دانیم روابط چیست. زمانی که همه مرزها ناپدید می شوند و همه چیز تغییر می کند و روابط تغییر می کند. و نظمی که بعداً خود را بر این فضا تحمیل می کند.

فرمود: از نظر فقه، اولین سوال این است که آیا شما مجاز به تعیین تقسیم ابواب در بخش فقه هستید؟ به این معنا که وقتی چشمت درد می‌کند به چشم پزشک می‌روی و وقتی مریض می‌شوی پیش روانپزشک و وقتی چشمت درد می‌کند هیچ‌کس در حوزه حقوق به سراغ چشم نمی‌رود.

سید حسن خمینی خاطرنشان کرد: من فکر می کنم نقطه قوت بحث های اجتهادی ما در این موضوع است; و این مسئله هم زمینه دارد و هم فتوا، ولی معمولاً چون نیاز نبود و موضوعات ساده بود، یک نفر مثل شیخ انصاری همه موضوعات را می دانست و همه از او تقلید می کردند. اما – اینطور نیست. – مجتهدی که بخواهد همان حکم اصیل را ارائه کند بدون توجه به مسائل جدید و مناسبات جدید و نسبت های جدید نمی تواند آن را بیان کند. این بدان معناست که هر یک از ما و حتی جامعه به مراجع مختلفی مراجعه می کنیم. به نظر من این هم قابل دفاع است و هم باید طبیعی باشد، چون معنای علم متفاوت است.

سید حسنی خمینی در بخشی دیگر از سخنان خود با اشاره به اینکه این پژوهشکده برای کار بر روی مناظره امام تاسیس شده است، گفت: در رابطه با امام دو راه می توانیم دنبال کنیم. یکی اینکه امام فرمودند و دوم اینکه امام فرمودند. آنچه امام فرمودند، یعنی بررسی کنید که نظر این شخص در مورد مسائل زمان خودش و مسائلی که در آن زمان اتفاق افتاده چه بوده است. اما مسئله دوم این است که اگر – بود این مدرسه چه می گفت؟ او در مورد رویدادهای جاری و آنچه به عنوان یک قدرت سیال و یک مکتب رو به رشد می بیند، چه می گوید.

وی تاکید کرد: بحث تاثیر زمان و مکان در اجتهاد این است که ما در عین حال بگوییم امام صادق(ع) چه می گوید و در عین حال بگوییم امام صادق(ع) – چه می شد. یعنی از نظر زمانی و مکانی، استحکام این ساختار و مطالب فکری برای پرس و جوهای امروزی چیست؟ پاسخ به سوالات – چیست؟ البته این بدان معنا نیست که او یافته های قدیمی خود را رها کند. زیرا او نمی خواهد آنچه را که من – می گویم بگوید. او می گوید اگر – بود چه می گفت. این موضوع باید در موسسه علمی هم باشد.

یودگار امام با طرح موضوع «اجتهاد در نظر امام» توضیح داد: اجتهاد در نظر امام همان کاری است که ما با مکتب فقهی جعفری انجام می دهیم که آن را یک مذاهب می بینیم و در آن اجتهاد می کنیم. گفته اند حرام است و گاهی حلال است. این داستان در زمان ما هم همینطور است. در «غنا» درباره حرام یا حلال بودن موسیقی و آواز، چه زن و چه مرد، بحث مفصلی شده است. روایات ایشان یکی دو تا نیست، بلکه بحث جدی است که مربوط به آن زمان است; چون اینها در جلسه بودند و – جلسه نیست. یعنی خود موسیقی حرام نیست و مجلس افراط و فحاشی حرام است.

وی تاکید کرد: پژوهشکده باید تمام توان خود را در اختیار امام آینده قرار دهد. تا آخرین امام. خیلی خوب گفته شده است و دوستان باید بیشتر وارد این عرصه شوند، اما این پژوهشکده برای همین تاسیس شد. اگر – آنجا بودند چه می گفتند و در مقایسه با مسائل جدید چگونه عمل می کردند؟ به خصوص که ما در یک دوره گذار هستیم. یک دوره بسیار مهم و زندگی ما به قبل و بعد از ما تقسیم می شود. این دوره، دوران پیدایش فضاست که فضای مجازی طبیعت را «انقلابی» می کند و همه مسائل آن را تغییر می دهد.